1 MONGOLIA’S “TOP-100” BUSINESSES OF 2024 RECOGNIZED WWW.MONTSAME.MN PUBLISHED:2025/07/04      2 MONGOLIA’S WWII LEGACY: ASSET OR LIABILITY IN 2025? WWW.THEDIPLOMAT.COM PUBLISHED:2025/07/04      3 UNDP LAUNCHES GRANTS TO STRENGTHEN CIVIC PARTICIPATION AND PUBLIC SERVICE INTEGRITY IN MONGOLIA WWW.UNDP.ORG PUBLISHED:2025/07/04      4 ION ANNOUNCES CLOSING OF DEBT SETTLEMENT AND UPDATE ON JOINT VENTURE ON URGAKH NARAN PROJECT WWW.STOCKTITAN.NET  PUBLISHED:2025/07/04      5 WOMEN’S 3X3 BASKETBALL TEAM CLIMBS TO WORLD NO. 5 WWW.UBPOST.MN PUBLISHED:2025/07/04      6 MONGOLIA RECORDS 24 MODERATE EARTHQUAKES IN FIRST HALF OF 2025 WWW.MONTSAME.MN PUBLISHED:2025/07/04      7 FLIGHTS BETWEEN MOSCOW, ULAANBAATAR TO BE RESUMED BY YEAR-END WWW.TASS.COM PUBLISHED:2025/07/04      8 EMPEROR MEETS REPORTERS AHEAD OF VISIT TO MONGOLIA WWW.3.NHK.OR.JP PUBLISHED:2025/07/03      9 WOOD ADVANCES RARE EARTH ELEMENTS PROJECT IN MONGOLIA WWW.MININGWEEKLY.COM  PUBLISHED:2025/07/03      10 THE BANK OF MONGOLIA PURCHASES 5.9 TONS OF PRECIOUS METALS IN FIRST HALF OF 2025 WWW.MONTSAME.MN PUBLISHED:2025/07/03      ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧДЫГ ХУРЛААР БУС, ХУУЛИАР УРЬДАГ ЮМ WWW.EAGLE.MN НИЙТЭЛСЭН:2025/07/04     НҮҮРС ТЭЭВРИЙГ ХОЛИМОГ ТЭЭВРЭЭР ГҮЙЦЭТГЭНЭ WWW.MONTSAME.MN НИЙТЭЛСЭН:2025/07/04     ВАЛЮТЫН НӨӨЦ 5.2 ТЭРБУМ АМ.ДОЛЛАРТ ХҮРЛЭЭ WWW.NEWS.MN НИЙТЭЛСЭН:2025/07/04     УСНЫ САН БҮХИЙ ГАЗАРТ ТҮГЭЭМЭЛ ТАРХАЦТАЙ АШИГТ МАЛТМАЛЫН ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ ОЛГОХЫГ ХОРИГЛОНО WWW.EAGLE.MN НИЙТЭЛСЭН:2025/07/04     КУВЕЙТ ЗАМ, ТЭЭВЭР, ДЭД БҮТЦИЙН САЛБАРТ ИДЭВХТЭЙ ХАМТРАН АЖИЛЛАХАА ИЛЭРХИЙЛЭВ WWW.ZINDAA.MN НИЙТЭЛСЭН:2025/07/04     “ӨНДӨРХААН НИСЭХ БУУДАЛ” НЭЭЛТЭЭ ХИЙЛЭЭ WWW.EGUUR.MN НИЙТЭЛСЭН:2025/07/04     П.САЙНЗОРИГ: МАНАЙ УЛСЫН ГАДААД ПАСПОРТ ХҮЧИРХЭГ БАЙДЛЫНХАА ЭРЭМБЭЭР 69 ДҮГЭЭР БАЙРТ ЖАГСАЖ БАЙНА WWW.EAGLE.MN НИЙТЭЛСЭН:2025/07/04     Г.ЗАНДАНШАТАР: ХҮН ТӨВТЭЙ ХАНДЛАГА ТӨРИЙН АЛБАНЫ, ТӨРИЙН АЛБАН ХААГЧИЙН ҮНДСЭН ЗАРЧИМ БОЛОХ ЁСТОЙ WWW.ZINDAA.MN НИЙТЭЛСЭН:2025/07/03     УЛААНБААТАР-МОСКВА ЧИГЛЭЛИЙН ШУУД НИСЛЭГИЙГ ЭНЭ ОНЫ СҮҮЛЭЭР СЭРГЭЭНЭ WWW.ITOIM.MN НИЙТЭЛСЭН:2025/07/03     ИГАВАХАРА МАСАРҮ: ЯПОНЫ ЦОГ ЖАВХЛАНТ ЭЗЭН ХААН, ЭРХЭМ ДЭЭД ХАТНЫ АЙЛЧЛАЛ НЬ ХОЁР ОРНЫ ХАРИЛЦААНД ШИНЭ ХУУДСЫГ НЭЭХ АЛХАМ БОЛНО WWW.MONTSAME.MN НИЙТЭЛСЭН:2025/07/03    

Баялгийн сан 2050 онд www.eagle.mn

Энэ өдрүүдэд монголчууд Үндсэн хуульдаа нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар хэлэлцэж байна. Байгалийн баялгийн эзэн нь хэн байх буюу хэн өмчлөх тухайд нэгдсэн шийдэлд хүрээгүй байна. Ард түмний, нийтийн эсвэл төрийн өмч гэж маргалдсаар УИХ болон Ерөнхийлөгчийн баг оролцсон зөвшилцөх ажлын хэсэг дээр “улсын нийтийн өмч” гэсэн холимог нэр томьёон дээр ирчихээд байна.
 
Нөгөө талаасаа өмч нь хэнийх ч байсан, газар, түүний хэвлий, ой, ус, амьтан, ургамал болон байгалийн бусад баялагаа ашиглах хэлбэр, хэтийн төлөвөө яаж тогтоохоо бас ярилцах шаардлагатай. Жишээ нь 30 жилийн дараа Монголын баялгийн сан ямар байх юм бэ?
 
Үндэсний Баялгийн Сангийн төрлүүд
 
Хамгийн анхны үндэсний баялгийн санг газрын тосны арвин их нөөцтэй Кувэйт улс 1953 онд байгуулжээ. Эдүгээ байгалийн баялагтай олон арван улс баялгийн сан байгуулж, хөрөнгө оруулалт нь өсөн нэмэгдэж, эдийн засагт нь амин чухал үүрэг гүйцэтгэх болсон. 2018 онд гэхэд дэлхийн баялгийн сангуудын хөрөнгө 7.6 их наяд доллар болоод байна. Үүний 1.1 их наяд нь ганцхан Норвегийн санд ногдож байна.
 
Баялгийн санг зориулалтаар нь таван төрөлд ангилдаг. Ихэнх улс холимог зориулалтаар ашигладаг.
Үндсэн хуулиндаа байгалийн баялгийг Хятад, Казахстан, Өмнөд Солонгос, Катар, Саудын Араб, Чили зэрэг улсууд төрийн өмч гэж тусгасан байна. Харин АНУ, Австрали, Канад, Швед, Финланд, Шинэ Зеланд, Австри, Франц, Энэтхэг, Сингапур, Япон, Боствана, Норвеги зэрэг орнуудад үндсэн хуулиндаа хэн нэг нь өмчлөх тухай огт заагаагүйг тэмдэглэх хэрэгтэй.
 
Жишээ нь Норвеги улс байгалийн баялгийг хэний өмч байх талаар үндсэн хуулиндаа тусгаагүй боловч Газрын Тостой Холбогдох Үйл Ажиллагааг Зохицуулах Хуулиндаа (Act 29 November 1996 No. 72 relating to petroleum activities) “Норвегийн төр нь газрын тосны нөөцийг эзэмших ба нөөцийг ашиглах онцгой эрхтэй” гэжээ. Сонирхолтой нь Норвеги үндсэн хуулийнхаа 112 дугаар зүйлд “байгалийн нөөцөө хойч үеийн эрхийг баталгаажуулсан, урт хугацааны бодлогод суурилан ашиглах болно” гэж оруулсан байна.
 
Норвегийн Баялгийн Сан
 
Урт хугацааны бодлогод суурилан байгалийн нөөцөө зөв удирдахын тулд Норвегийн баялгийн санг 1990 онд байгуулжээ. Энэ онд Норвеги улсын парламент Засгийн Газрын Тэтгэврийн Сангийн Тухай хуулийг батлаж энэ санг Сангийн сайд нь хариуцах, ба Сангийн яам нь шаардлагатай бүхий л шийдвэр гаргах бүрэн эрх мэдэлтэй болжээ. Сангийн яам нь Тэтгэврийн санг удирдах эрх мэдлийнхээ хүрээнд баялгийн сангийн хөрөнгийг удирдах, Сангийн яамнаас хараат бусаар хөрөнгө оруулалтын шийдвэрийг гаргах эрхийг Норжес банкинд (Norges Bank) олгожээ. Улмаар хөрөнгө оруулалтын 60% нь хувьцаанд, 40% нь тогтмол орлоготой байх, үйл ажиллагаа нь ил тод нээлттэй байх, улирлын болон жилийн тайланг тогтмол гаргахыг заажээ. Мөн Сангийн яамтай яаж харилцахыг тодорхой оруулжээ.
 
Баялгийн сан 2050 онд
 
Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам, “Баялгийн сан, баялгийн үр ашгийг иргэдэд хүртээх нь”, 2019
 
Монголын баялгийн сан
 
Монгол улсын эдийн засгийн дөрөвний нэг, экспортын 85 хувийг уул уурхайн салбар эдүгээ бүрдүүлж байгаа. Монголд байгалийн баялгийн орлогыг шударга хуваарилахын тулд хуримтлал болон тогтворжуулалтыг хослуулсан сан байгуулах нь зүйтэй.
 
Эрдэс баялгийг хүн биш, байгаль бүтээсэн учир, манай иргэн бүр байгалийн баялгийн орлогоос хүртэх учиртай. Гэхдээ хөрөнгөөрөө эрсдэл хүлээн тэр баялгийг хайж олсон, олборлож боловсруулсан, хэрэгцээт зах зээлд нь хүргэсэн компаниуд, хөрөнгө оруулагчид нь оролцсон хэмжээгээрээ ашгаас нь түрүүлэн хүртэж, дараа нь иргэдэд тодорхой хэлбэрээр улсын төсвөөр дамжуулан хүрэх ёстой.
 
Норвегийн "Төрийн глобал тэтгэврийн сан"-ийн орлого нь эхлээд улсын төсөвт цуглах газрын тосны цэвэр орлогоос (газрын тостой холбоотой бүх орлогоос Засгийн газрын энэ салбарт оруулсан хөрөнгө, зардлыг хассан) бүтнэ. Газрын тосны бүх орлого гэдэгт, газрын тосны үйл ажиллагаанд ногдуулсан татварын бүх орлого ба роялти, газрын тосны үйл ажиллагаанаас үүдэн гарсан нүүрсхүчлийн хий, азотын исэл зэрэгт ногдуулсан татвар, лицензийн төлбөр болон төрийн эзэмшилд байсан газрын тосны хувьцааны орлого зэрэг орно. Мөн сангийн өөрийн бэлэн мөнгөний урсгалын цэвэр үлдэгдэл, тухайн жилийн хөрөнгө оруулалтын ашгаас бүтнэ. Тэгээд дараа нь төсөв алдагдалтай, эсвэл төсвөө тэлэх тохиолдолд парламентын зөвшөөрлөөр баялгийн сангаас зарцуулдаг.
 
Байгалийн баялгийн орлогыг харьцангуй ижил тэгш хуваарилахын тулд байгалийн баялгийн сан байгуулж, тэр сангийн удирдлага, үйл ажиллагаа нь Норвегийн баялгийн сангийн жишгээр харьцангуй бие даасан, Засгийн газраас аль болох хараат бус байх тусмаа улс төрийн нөлөөллөөс ангид, үр өгөөж нь өндөр байх магадлалтай юм.


Нийтэлсэн огноо2019-09-11